Słownik
Alba – jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami. Taka
ukształtowała się we wszystkich obrządkach ze starożytnej tuniki. Nazwa „alba”
wywodzi się z jej białego koloru. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w
stanie łaski uświęcającej, zdobytej przez krew Baranka (Ap. 7, 14), której
nagrodą będzie uwielbienie w niebie. Od IVw. alba stała się powszechną szatą
całej służby ołtarza.
Ampułki – naczynie liturgiczne w kształcie małych dzbanuszków, w których
podaje się wodę i wino do Mszy św.
Błogosławieństwo – życzenie uzyskania specjalnej przychylności Bożej dla
jednostki, wspólnoty lub rzeczy przez odpowiednie słowa i towarzyszące im
gesty sakralne.
Ceremoniarz – ministrant kierujący wykonywaniem czynności przy
sprawowaniu liturgii.
Chleb – początkowo wierni przynosili ze sobą na zgromadzenie eucharystyczne
normalne, domowe chleby, często kwaszone, w kształcie pełnego koła lub
wieńca. Od VIII w. na zachodzie chrześcijańskim zaczęto konsekrować chleb
wyłącznie niekwaszony, naśladując Ostanią Wieczerzę. Chleb konsekrowany
łamano na mniejsze kawałki, stosownie do ilości przystępujących do Komunii
Świętej. Od IX w., a powszechnie od XIII w. wypiekano gotowe hostie.
Chrzcielnica – naczynie na wodę chrzcielną, umieszczone w kościele lub
specjalnej kaplicy.
Cingulum – jest to gruby sznur z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje
się albę, gdy jest za szeroka i za długa lub nie przylega odpowiednio do ciała.
Cingulum symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami
cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Cingulum miało również
symbolizować ręcznik, którym przepasał sie Chrystus, gdy obmywał apostołom
nogi.
Dalmatyka – jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stułę. Pierwotnie
była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmcja, od której wzięła
nazwę. Od IVw. nosił ją papież i diakoni rzymscy
Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IXw. Była to szata długa i
szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa
skróceniu, a dla łatwiejszego jej ubierania przecięto ją z obydwu boków, łącznie
z rękawami. Zawsze była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami,
biegnącymi od ramion do dolu, z przodu i z tyłu. Od XIIIw. kolor jej zaczęto
dostosowywać do koloru ornatu.
Modlitwy kościelne przedstawiają dalmatykę jako szatę radości i symbol
nadprzyrodzonej sprawiedliwości.
Dary ofiarne – rzeczy i akta wewnętrzne, które człowiek składa Bogu w czasie
Mszy św. Przede wszystkim są to dary chleba i wina, które wyrażają ofiarę
człowieka.
Homilia – słowo kapłana skierowane do wiernych na tle usłyszanych czytań
biblijnych.
Humerał – wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi
przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat
liturgicznych stał się dopiero w IXw. we Frankonii. Dzisiaj przedstawia się on
jako niewielka chusta ze lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub
syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii. Humerał zakłada się,
gdy alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi.
Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano
oczy, gdy sięz niego naigrywano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie
przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu widziała w nim „hełm
zbawienia” (Ef 6,17; 1 Tes 5,8), który miał strzec kapłana przed złymi myślami
oraz złymi słowami.
Hymn – uroczysta pieśń śpiewana na cześć Boga lub Świętych.
Kielich i patena – należą do najgodniejszych naczyń liturgicznych. W nich
bowiem spoczywają postacie eucharystyczne. Przez pierwsze tysiąclecie
chrześcijaństwa Komunii Św. udzielano wszystkim pod dwiema postaciami,
dlatego naczynia te były znacznie większe niż obecnie. W różnych okresach
kielich przybierał różne charakterystyczne kształty i misterne ozdoby, co
związane było z wyjątkową czcią, wynikającą z jego przeznaczenia.
Duża początkowo patena służyła do składania na niej chleba przeznaczonego do
przeistoczenia i łamania dla rozdawania go wiernym.
Z kielichem i pateną łączą się: ampułki, korporał, puryfikaterz oraz palka.
Kolory w liturgii – w różnych obrzędach kulturowych, z reguły nie miały
charakteru przypadkowego, lecz miały zazwyczaj określne znaczenie. Podobnie
było w liturgii Kościoła, gdzie wprowadzenie różnych kolorów opierało się na
ich wymowie symbolicznej, powszechnie znanej i przyjmowanej. Pierwsze
ślady reguł liturgicznych odnoszących się do kolorów, pochodzą z IXw. W
XIIw. w Rzymie ustalił się pewien zestaw kolorów liturgicznych. Na początku
XIII w. zestaw ten opisał papież Innocenty III (+1216). Od tego czasu nie było
większych zmian w doborze kolorów liturgicznych. Potwierdził je również
mszał św. Piusa V (+1572).
W tradycji kolory miały następujące znaczenie:
1. Kolor biały – symbol światła, czystości, niewinności, radości, świątecznego
nastroju.
2. Kolor czerwony – znak krwi, walki, męczeństwa, a także ognistych
języków, pod postacią których Duch Św. zstąpił na apostołów
3. Kolor zielony – symbol nadziei, odrodzenia, młodości i sprawiedliwości.
4. Kolor fioletowy – symbol żałoby i pokuty, skruchy, pokory, a ponadto
godność (fiolety biskupa, prałata, kanonika).
5. Kolor różowy – kolor radości w okresie pokuty.
W najnowszym, obecnie używanym, mszale Pawła VI czytamy (nr. 307,308):
„Rozmaitość kolorów szat liturgicznych ma uzewnętrzniać charakter
sprawowanych misteriów wiary, a także ideę rozwoju życia chrześcijańskiego w
ciągu roku liturgicznego.
Co do koloru szat liturgicznych należy zachować tradycję, a mianowicie:
1. Koloru białego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Wielkanocnego i
Narodzenia Pańskiego, w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem
tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi
Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w
uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24
czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22
lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).
2. Koloru czerwonego używa się w niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek,
w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w
główne święta Apostołów i Ewangelistów i dni Świętych Męczenników.
3. Koloru zielonego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Zwykłego.
4. Koloru fioletowego używa się w okresie Adwentu i Wielkiego Postu.
Można go również stosować w Oficjach i Mszach za zmarłych.
5. Koloru czarnego można używać w Mszy za zmarłych.
6. Koloru różowego można użyć w niedzielę Gaudete (3 Adwentu) i w
niedzielę Laetare (4 Wielkiego Postu). Konferencje Episkopatu mogą ustalić i
przedstawić Stolicy Apostolskiej inne zasady, które by lepiej odpowiadały
potrzebom i duchowi poszczególnych narodów.
Komża – jest skróconą albą o szerokich rękawach. Najpierw używano jej na
chórze, czyli podczas wspólnego odmawiania modlitw kanonicznych, a od XIV
w. także do tych wszystkich funkcji liturgicznych, dla których nie była wyraźnie
przypisana. Symbolika komży jest taka sama, co alby, a więc oznacza czystość
__________duszy.
Konfesjonał – miejsce sprawowania Sakramentu Pokuty.
Korporał – Na ołtarzu nakrytym obrusem rozkłada się korporał lniany, o
wymiarach 50 x 50 cm. Na nim dopiero stawia się kielich i kładzie patenę.
Ministrant – członek ludu Bożego, który w czasie sprawowania liturgicznych
obrzędów spełnia posługę pomocniczą w sposób określony przepisami Kościoła.
Monstrancja – jest naczyniem liturgicznym, służącym do wystawiania
Najświętszego Sakramentu w celu adorowania Go i noszenia podczas procesji.
Monstrancja pojawiła się w XIV w. w związku z rozwojem kultu
eucharystycznego. W początkach miała ona kształt wieży lub fasady kościelnej,
z dodanymi figurkami. Była mała i najczęściej wykonana z drewna. W okresie
baroku monstrancja przyjęła większe rozmiary. Kształtem zaś upodobniła się do
słońca z rozchodzącymi się promieniami.
Najświętszą Hostię przeznaczoną do monstrancji przechowuje się w małej
puszce zwanej kustodią.
Uchwyt, który przytrzymuje Hostię nazywa się luną lub melchizedekiem.
Odpust parafialny – uroczystość, w której parafia w sposób szczególny czci
swego Patrona.
Ołtarz – stół, na którym składa się Najświętszą Ofiarę i przy którym rozdziela
się Ciało Pańskie.
Ornat – powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która była rodzajem płaszcza
bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę. Ornatu używano przy
wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIIIw. zaczęto go obcinać z boków,
by nie krępował ruchów rąk, aż w XVIIw. pozostały już tylko dwa płaty
materiału, z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej
bogatymi haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol
Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej.
Obecnie wraca się do rnatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i
estetycznym wyglądem.
Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty dlatego w obrzędach święceń
uchodził zawsze za symbol miłości przykrywającej grzechy (1 P 4, 8). Kolor
ornatu jest uzależniony od okresu liturgicznego liturgicznego lub Mszy Świętej.
Palka – podwójny czworobok lniany, usztywniony przez włożenie kartonu
pomiędzy podwójne płótno. Służy ona nakrywaniu kielicha.
Paschał – świeca symbolizująca Zmartwychwstałego Chrystusa.
Patena – naczynie, na którym składa się w czasie Mszy św. chleb do
konsekracji.
Prezbiterium– część kościoła, w której znajduję się ołtarz główny.
Procesja – uroczysty pochód religijny połączony ze śpiewem.
Puryfikaterz – jest ręczniczkiem, którym wyciera się kielich po wypłukaniu go
wodą (puryfikacją).
Puszka – należy do naczyń liturgicznych związanych z Eucharystią. Służy do
przechowywania komunikantów. W okresie baroku przybrała kształt
zamykanego pucharu i w tej formie jest używana do dziś. Na puszkę zakłada się
sukienkę, jako znak czci dla Najświętszego Sakramentu. Sukienka ta
obowiązuje od 1614 roku, przepisane prze Rytuał Rzymski.
Relikwiarz – ozdobne naczynie, w którym przechowuje się relikwie.
Responsorium – powtarzane wersety psalmu stanowiące odpowiedź człowieka
na słowo Boże.
Sanctissimum – łacińska nazwa Najświętszego Sakramentu.
Służba Liturgiczna – zespół ludzi, którzy w czasie sprawowania liturgicznych
obrzędów spełniają posługę w sposób określony przez Kościół.
Stuła – jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na końcach, uszytą z tej
samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszą stułę zawieszoną na szyi i
zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szrfy z
lewego ramienia ukośnie do prawefo boku i tam ją spina. Stuła wywodzi się z
insygniów urzędników państwowych, noszona przez nich w starożytności. Była
oznaką ich urzędu i godności.
W liturgii stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego.
Symbolizuje także godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich
powołanych do nieśmiertelnogo królowania z Panem Bogiem w niebie. Kolor
stuły jest uzależniony od charakteru okresu liturgicznego lub Mszy Świętej.
Szaty liturgiczne – W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem
zewnętrznym różnych funkcji, wynikających z różnych stopni święceń i posług
liturgicznych.
Ogólne wprowadzenie do mszału tak o tym mówi: „Szatą liturgiczną wspólną
dla duchownych i ministrantów wszystkich stopni jest alba, przepasana w
biodrach paskiem (cingulum), jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega
do ciała nawet bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło
szyi, przed nałożeniem alby należy włożyć humerał. Albę można zastąpić
komżą, ale nie wtedy, gdy się wkłada ornat lub dalmatykę lub gdy zamiast
ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę”. (nr. 298)
Średniowieczna symbolika szukała związków szat liturgicznych z osobą Jezusa
Chrystusa, bądź też z Mszą Świętą. Od XIw. do modlitw odmawianych przy
wkładaniu szat liturgicznych weszła symbolika o charakterze moralnym. W
szatach tych symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać się mają ci, którzy je
noszą.
Świątynia – miejsce, gdzie Bóg jest szczególnie obecny i czczony.
Tabernakulum – miejsce w kościele, w którym przechowuje się Najświętszy
Sakrament.
Wino – w starożytności należało do artykułów koniecznych do życia, jak chleb i
woda. Chleb i wino z jednej strony symbolizują człowieka, jego pracę i trud
wkładany w ich produkcję, a z drugiej strony symbolizują Chrystusa, który
zapowiadając ustanowienie Eucharystii, nazwał siebie chlebem żywym (J 6, 48)
i winnym szczepem z tkwiącymi w nim licznymi gałązkami (J 15, 1),
symbolizującymi zjednoczenie wiernych z Chrystusem i jego udział w Jego
Bóstwie.
Woda święcona – woda pobłogosławiona przez kapłana przeznaczona do
czynności religijnych.